پایش رشد کودکان از بدو تولد با پرسشنامه ASQ

پرسشنامه ASQ (پرسشنامه سنین و مراحل) یکی از مهمترین ابزارهای پایش رشد کودک (شامل مراحل رشد کودک از تولد تا ۵ سالگی) است. این پرسشنامه مهارت هایی را که هر کودکی باید متناسب با همسالان خود کسب کند، مورد ارزیابی قرار می دهد.
تست غربالگری تکامل کودکان یا ASQ نقش مهمی در پایش رشد سالم کودک دارد. در این مقاله دکتر فهیمه شاهمیری، متخصص نوزادان و کودکان، به طور کامل شما را با پرسشنامه ASQ آشنا می کنند. برای دسترسی سریع به تیترها می توانید از فهرست زیر استفاده کنید.

اهمیت غربالگری و پایش تکامل کودک

تاخیر یا اختلال در رشد و تکامل نوزادان منجر به اختلالات اجتماعی-هیجانی یا معلولیتهای حرکتی، ذهنی، گفتاری، شنوایی یا بینایی می شود. از آنجایی که تشخیص این اختلالات توسط والدین ممکن نیست، با ویزیت های مکرر در سنین مختلف تمام نوزادان را تحت نظر قرار می دهند.

در این ویزیت ها به کمک پرسشنامه های ارزیابی رشد و تحول کودک، وضعیت او از نظر رشد، تکامل و سطح توانمندی هایی که باید در سن خود داشته باشد، بررسی می شود.

اگر کودک دچار اختلالی باشد، با این پایش ها می توانیم از همان خردسالی که بدن و مغز کودک به سرعت در حال رشد است، درمانهای لازم را انجام دهیم. درمان در این سنین بیشترین اثربخشی را دارد.

آمارها: حدود %۴۰ از کودکانی که دچار تأخیرهای تکاملی هستند، دچار تاخیر هیجانی (مشکل در تنظیم هیجانات) و تاخیر اجتماعی (مشکلات ارتباطی و رفتاری با دیگران) نیز می شوند.

در ویزیتهای مکرر چه چیزهایی بررسی می شوند؟

به گفته دکتر فهمیه شاهمیری، متخصص نوزادان و کودکان، در هر جلسه، پزشک دو مسئله را برای تمام نوزادان بررسی می کند:

مسئله رشد: حتما قد، وزن و دور سر نوزاد اندازه گیری می شود تا مشص شود که آیا متناسب با همسالان خود رشد کرده یا نه. این اندازه گیری ها وارد نمودار رشد در کارت واکسن می شود و اگر اختلالی در رشد وجود داشته باشد، در این نمودار مشخص خواهد شد.

مسئله نوزاد: شاید رشد قد و وزن نوزاد به خوبی همسالانش باشد، اما باید تکامل و کسب مهارتهای او نیز منطبق با سنش ارزیابی شود. برای این کار از پرسشنامه ای به نام پرسشنامه ASQ استفاده می شود که معتبرترین ابزار غربالگری تکامل نوزادان و کودکان است.

با غربالگری و تشخیص زودرس تاخیر یا اختلالات تکاملی کودکان می توان به موقع آنها را درمان و از بروز معلولیتهای مختلف در سنین بالاتر و مدرسه جلوگیری کرد.

شما هم برای پایش رشد کودک خود با تست ASQ در غرب تهران می توانید به مطب دکتر فهیمه شاهمیری، متخصص نوزادان و کودکان مراجعه کنید. جهت رزرو نوبت یا کسب اطلاعات در این مورد می توانید با شماره ۰۹۳۶۶۶۶۲۰۳۰ تماس بگیرید.

آشنایی با پرسشنامه ASQ

پرسشنامه ASQ یکی از دقیق ترین و معتبرترین پرسشنامه های ارزیابی رشد و تحول کودک در جهان است که برای غربالگری کودکان ۲ تا ۶۰ ماهه به کار می رود.

این پرسشنامه شامل ۲۱ پرسشنامه برای ۲۱ گروه سنی مختلف است که بر اساس سن کودک انتخاب می شوند. هر پرسشنامه دارای ۳۰ سوال است که تکامل کودک را در ۵ زمینه زیر ارزیابی می کنند:

۱- مهارتهای ارتباطی: درک معنی گفتگوها، بیان کلمات، در آوردن صدا از دهان، گوش کردن، آغون کردن، …

۲- حرکات درشت: حرکت عضلات بزرگ دستها و پاها و هماهنگی بین آنها

۳- حرکات ظریف: حرکات عضلات کوچک مثل انگشتها در حین فعالیتهایی مثل گرفتن مداد، قیچی کردن، …

۴- مهارتهای حل مسئله: بررسی فعالیتهایی که مرتبط با یادگیری کودک و بازی با اسباب بازی ها

۵- مهارتهای اجتماعی: ارزیابی نحوه تعامل کودک با کودکان دیگر، بزرگترها، اسباب بازی هایش و در بازی های گروهی و انفرادی

گروههای سنی مورد ارزیابی در تست ASQ-3

ابزار غربالگری تکامل ASQ-3 شامل گروههای سنی زیر است:

سال اول تولد: شامل گروههای سنی ۲، ۴، ۶، ۸، ۹، ۱۰و ۱۲ ماهگی

سال دوم تولد: از ۱۴ ماهگی تا ۲۴ ماهگی بوده و هر ۲ ماه یکبار گرفته می شود.

سال سوم تولد: از سنین ۲۷ ماهگی تا ۳۶ ماهگی است و هر ۳ ماه باید انجام شود.

سال چهارم تولد: هر ۶ ماه یکبار انجام می شود (در ۴۲ و ۴۸ ماهگی)

سال پنجم تولد: هر ۶ ماه یکبار یعنی در ۵۴ و ۶۰ ماهگی تکمیل می شود.

نکته خیلی مهم: در تست ASQ-3، ۲۱ گروه سنی مورد سنجش قرار می گیرند و برای گرفتن جواب درست از نتایج این تست باید حتما پرسشنامه متناسب با سن دقیق کودک انتخاب شود.

دسترسی والدین به تست ASQ-3

والدین می توانند پرسشنامه سنین و مراحل تکامل را از اینترنت، متخصص اطفال یا خانه های بهداشت دریافت کنند. بعد از پر کردن پرسشنامه می توانید در همان ویزیت یا ویزیت بعدی آن را برای نمره دهی در اختیار متخصص اطفال قرار دهید.

تست ASQ-3 را کجا باید پر کنیم؟

اگر فکر می کنید به هر دلیلی ممکن است تست غربالگری تکامل کودکان را پس از تحویل نتوانید تحویل دهید، حتما در مطب متخصص کودکان یا در خانه های بهداشت این فرم را تکمیل کنید. اگر خارج از این محلها می خواهید این کار را انجام دهید، به نکات زیر توجه کنید:

• زمانی که حوصله و وقت کافی دارید شروع به پر کردن تست ASQ کنید.
• بهتر است منزل را انتخاب کنید. چون برای پر کردن این فرم نیاز به مداد، آینه، مکعب، کاغذ، اسباب بازی، … دارید.
• هر چقدر محیط پر کردن پرسشنامه و وسایل مورد نیاز برای کودک آشناتر باشد، همکاری بیشتری با شما خواهد کرد.
• فعالیت ها و مهارت هایی که در تک تک سوالات هست را اول با فرزندتان تمرین کنید و بعد به سوالات پاسخ دهید.

چه کسی می تواند تست ASQ-3 را جواب دهد؟

معمولا این پرسشنامه را والدین پر می کنند. ولی خواهرها و برادرهای بزرگتر، پدر بزرگ یا مادربزرگ، مربی مهد، پرستار، … یا هر کسی که ۲۰ ساعت یا بیشتر در هفته با کودک است، صلاحیت پر کردن این فرمها را دارد.

پايش رشد کودکان نارس

کودکان نارس به دلایل مختلفی مثل پاره شدن کیسه آب، … زودتر از ۴۰ هفتگی به دنیا می آیند. به دلیل تولد زودرس، این نوزادان مثل بقیه نوزادان نمی توانند مراحل رشد و تکامل خود را در دوره جنینی کامل کنند و با وزن کم و رشد ناکافی متولد می شوند.

نوزادان نارس بعد از تولد باید این کسری رشد را جبران کنند، به همین دلیل به طور طبیعی با تاخیر رشدی و تکاملی نسبت به نوزادانی که سر موعد متولد شده اند، مواجهند. در نتیجه برای گرفتن نتیجه درست از پايش رشد کودک نارس باید حتما سن دقیق او را محاسبه کرد.

نحوه تطبیق سن برای کودکان نارس

برای تکمیل تست غربالگری تکامل کودکان نارس، باید فاصله تولد نوزاد را از سن حاملگی ۴۰ هفتگی حساب کنیم. سپس با توجه به تعداد هفته هایی که زودتر متولد شده، گروه سنی او در ابزار غربالگری تکامل (تست ASQ-3) تعیین شود.

مثلا نوزادی که در ۲۸ هفتگی متولد شده، ۱۲ هفته زودتر از ۴۰ هفتگی به دنیا آمده که سه ماه کوچکتر از حالت عادی است. پس در تعیین گروه سنی نوزاد نارسی که ۱۲ ماهه است، باید پرسشنامه گروه سنی کودکان ۹ ماهه برای او پر شود.

پاسخ دهی به پرسشنامه پايش رشد کودک

پرسشنامه سنین و مراحل تکامل (ASQ) قرار است تعیین کند که کودک شما چه فعالیت هایی را همیشه انجام می دهد؛ گاهی انجام می دهد و یا هنوز آنها را انجام نمی دهد. حتما به تمامی سوالات سعی کنید جواب دهید. برای پر کردن پرسشنامه حتما نکات زیر را رعایت کنید:

۱- در مورد نحوه تکمیل پرسشنامه به شما توضیحاتی داده می شود، پس نگران چیزی نباشید.

۲- سوالات از فعالیت های آسان شروع و به فعالیتهای سختتر ختم می شود و طوری طراحی شده اند که درک آنها و مشاهده آنها در کودک راحت باشد.

۳- با سطح سواد پنجم ابتدایی هم می توانید متوجه سوالات شوید. حتی در کنار برخی سوالات تصویر کوچکی درج شده یا مثالی آورده شده که به درک بهتر سوال کمک می کند.

۴- پرسشنامه ی تکمیل شده نقش مهمی در تعیین این دارد که آیا کودک به ارزیابی بیشتر یا مداخلات درمانی نیاز دارد یا نه.

۵- پر کردن پرسشنامه را به یک بازی جذاب برای خودتان و فرزندتان تبدیل کنید و سعی کنید وقتی این کار را انجام دهید که حوصله دارید و کودکتان گرسنه یا خواب آلود و خسته نیست.

۶- پرسشنامه ای را که در منزل پر کرده اید، حداکثر ظرف یک هفته به جایی که آنرا تحویل گرفته اید، برگردانید.

نگران امتیازات پایین تر از محدوده نرمال نباشید. کودکان ممکن است تمام فعالیتهای داخل پرسشنامه را نتوانند انجام دهند. پس به تکمیل آن همچنان ادامه دهید.

گزینه های پایش رشد کودکان از بدو تولد

گزینه هایی که باید یکی از آنها را در پاسخ به پرسشنامه های پایش رشد کودکان انتخاب کنید، عبارتند از:

گزینه «بلی»: یعنی کودک فعالیت یا مهارت مورد نظر را انجام می دهد.

گزینه «گاهی»: یعنی به تازگی کودک این فعالیتها را شروع کرده یا گاهی اوقات آنها را انجام می دهد.

گزینه «هنوز نه»: یعنی کودک هنوز فعالیت مورد نظر را انجام نداده یا مهارت مورد نظر را کسب نکرده است.

به علاوه، بخشی به نام «کلیات» در پایان تست غربالگری تکامل کودکان و نیز در کنار سوالات هست که در آنجا می توانید توضیحات بیشتری در مورد آن سوال یا نگرانی هایتان بنویسید.

امتیازدهی به تست غربالگری تکامل کودکان

تست ASQ تکمیل شده را در ویزیت بعدی یا همان ویزیت برای نمره دهی به پزشک تحویل دهید. امتیازدهی به فرم تکمیل شده و تفسیر پرسشنامه ASQ برعهده افراد متخصص و آموزش دیده در این زمینه است و به ارزیابی خودتان در این مورد تکیه نکنید.

نتایج امتیاز دهی به تست غربالگری پايش رشد کودک نشان می دهد که آیا وضعیت تکاملی فرزندتان طبیعی است یا به ارزیابی بیشتر، ارجاع و یا مداخلات درمانی نیاز دارد. متخصص کودکان براساس امتیازات می تواند به این نتیجه برسد که فرزندتان مهارتهایی متناسب با سنش دارد یا نه.

در صورتی که مشکلی وجود داشت، راهکارهایی نیز به شما رائه می دهد تا عقب افتادن مهارتهای کودک را قبل از رسیدن به سن مدرسه جبران کنید.

برای امتیازدهی و تفسیر تست ASQ کودکان ۲ ماهه تا ۵ ساله در غرب تهران می توانید به مطب دکتر فهیمه شاهمیری، متخصص نوزادان و کودکان مراجعه کنید. جهت رزرو نوبت یا کسب اطلاعات در این مورد می توانید با شماره ۰۹۳۶۶۶۶۲۰۳۰ تماس بگیرید.

تفسیر پرسشنامه ASQ

امتیازاتی که به پرسشنامه ASQ داده می شود، به شکل زیر قابل تفسیر هستند:

امتیازات در منطقه نرمال

امتیازاتی که بالاتر از بیشترین نمره در منطقه ی پایش هستند، امتیاز نرمال به حساب می آیند. امتیاز نرمال نشان می دهد که رشد تکاملی کودک طبیعی است و دفعه بعد می تواند پرسشنامه متناسب با سن خود را دریافت کند. همچنین برای کودک تمریناتی تجویز می شوند که به ادامه رشد و یادگیری او کمک می کنند.

امتیازات در منطقه پایش

اگر امتیاز کودکی در یک یا چند زمینه تکاملی در «منطقه پایش» باشد یعنی نیاز به پیگیری و پایش دارد. برای این کودکان علاوه بر تمرینات تکاملی متناسب با سن آنها، تمرینات دیگری هم داده می شود که به تقویت مهارتهایی که در منطقه پایش بوده اند، کمک کند.

این تمرینات در بروشوری به همراه توضیحات لازم ارائه می شوند. دو هفته بعد برای اطمینان از اینکه تمرینات را درست انجام می دهید، باید دوباره به متخصص کودکان یا خانه بهداشتی که فرم را دریافت کرده اید، باید مراجعه کنید.

دو هفته بعد نیز باید مراجعه کنید تا تست ASQ را برای گروه سنی که کودک در آن هست، مجدداً تکرار کنیم. اگر همچنان نتواند امتیازی بالاتر از منطقه پایش کسب کند به به پزشک معینی ارجاع  می شود.

چه کودکانی ارجاعی هستند؟

کودکانی نیاز دارند به پزشک معینی ارجاع شوند که شامل یکی از گروههای زیر باشند:

• کودکانی که حداقل در یکی از زمینه های تکاملی نسبت به گروه سنی خود امتیاز پایین تری گرفته اند.
• کودکانی که امتیاز لازم را کسب کرده اند اما والدین آنها در بخش کلیات، نگرانی هایی در مورد برخی سوالات دارند.
• کودکانی که در مراجعه اول، امتیازشان در منطقه پایش بوده و بعد از یک ماه تمرین همچنان در منطقه پایش هستند.

جمع بندی پرسشنامه ASQ

پرسشنامه ASQ نقش مهمی در پایش رشد کودک دارد. این تست شامل سوالاتی متناسب با گروه سنی نوزادان است که تعیین می کند آیا رشد و تکامل آنها طبیعی است یا نه. این سوالات در ۵ زمینه مهم حرکات درشت، حرکات ظریف، مهارتهای ارتباطی، مهارتهای اجتماعی و مهارتهای حل مسئله است.

تست غربالگری تکامل کودکان را باید متخصص اطفال یا پزشک خانه های بهداشت امتیاز دهی و تفسیر کند. در صورتی که کودک در حد منطقه نرمال باشد، علاوه بر گرفتن برخی تمرینات باید همچنان غربالگری دوره ای را ادامه دهد.

کودکانی که در منطقه پایش هستند باید علاوه بر تمرینات مربوط به سن خود، تمریناتی را هم برای ارتقای مهارتهایی که در منطقه پایش است، انجام دهند. اگر بعد از یک ماه همچنان امتیاز کودک در منطقه پایش بود، باید او را به پزشک معینی ارجاع داد.

اگر شما هم سوالی درباره پایش رشد کودکان از بدو تولد با پرسشنامه ASQ دارید، در بخش نظرات این مقاله از ما بپرسید.